مذاکرات یمن و عربستان؛ دستاوردها و ناکامی‌ها

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: یکی از مهم‌ترین رخدادهای یمن در سال گذشته، برگزاری مذاکرات با عربستان سعودی بود. اگرچه مذاکرات طی سال‌های گذشته نیز وجود داشته، اما صنعا و ریاض به طور مستقیم مذاکره نکرده بودند. طی یک سال گذشته، طرفین مذاکرات مستقیم و مداومی داشته‌اند. این مذاکرات دستاوردها و ناکامی‌هایی داشته است که در این نوشتار به این موضوع پرداخته می‌شود.

سه نقطه عطف برای پایان جنگ یمن

برای پایان جنگ یمن سه نقطه آغاز طی دو سال اخیر می‌توان در نظر گرفت: آوریل ۲۰۲۲، مارس ۲۰۲۳ و آوریل ۲۰۲۴. در آوریل ۲۰۲۲ با میانجی‌گری سازمان ملل متحد، ریاض و صنعا برای آتش‌بس دو ماهه به توافق رسیدند که این آتش‌بس دو بار جمعاً به مدت ۴ ماه تمدید شد.

گرچه زمان آتش‌بس مورد مذاکره سازمان ملل از اکتبر ۲۰۲۳ منقضی شد، اما همچنان کم و بیش رعایت می‌شد و خشونت‌ها تا حد زیادی کاهش یافته بود. مارس ۲۰۲۳ نیز به دلیل توافق ایران و عربستان سعودی برای احیای روابط دوجانبه پس از ۷ سال حائز اهمیت بود و تأثیر مستقیمی نیز بر جنگ یمن داشته است. در آوریل ۲۰۲۴ یک هیئت سعودی برای مذاکره مستقیم با انصارالله به صنعا، پایتخت یمن، سفر کرد. در سفر هیئت سعودی به صنعا، مهدی المشاط، رئیس شورای سیاسی یمن و محمد الجابر سعودی، سفیر عربستان در یمن با هم دیدار کردند. این نخستین سفر هیئت سعودی به صنعا پس از ۸ سال جنگ بود. در ادامه نیز هیات دولت صنعا به ریاض سفر کرد و با مقامات عربستانی دیدار و گفت و گو کردند.

مذاکرات یمن و عربستان؛ تحولی مهم در جنگ ۸ ساله

بحران یمن یکی از مهم‌ترین موارد اختلاف میان عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران بود که پیش از میانجی‌گری چین میان دو کشور انجام شده بود. آنچه که عربستان از مناسبات با ایران می‌خواست بحث یمن و کمک به خروج از این باتلاق خودساخته بود، اما موضع ایران این بود که خود یمنی‌ها تصمیم می‌گیرند. با توجه به این اختلاف جدی، به نظر می‌رسد در توافق پکن میان تهران و ریاض، موضوع یمن به طور مستقیم مطرح نشده است. با وجود این، توافق ایران و عربستان تأثیرات زیادی بر صحنه نظامی و سیاسی یمن داشته است.

یکی از مهم‌ترین اثرات این بود که عربستان سعودی، انصارالله را به رسمیت شناخت. عربستان که جنگ را با هدف حذف انصارالله به عنوان بازیگری نامشروع در صحنه سیاسی یمن آغاز کرده بود، پس از ۸ سال به این جمع‌بندی رسید که باید انصارالله را به رسمیت بشناسد. انصارالله در مذاکرات با عربستان سعودی به عنوان بازیگری مستقل ایفای نقش کرد و حاضر نشد از خواسته‌ها و مطالبات خود صرف‌نظر کند.

«وینا علی خان»، پژوهشگر یمن در گروه بین‌المللی بحران عنوان کرد: «در سفر سفیر عربستان به صنعا در ماه آوریل، وی با همتایان حوثی و عمانی خود دیدار کرد. در کمال تعجب سفیر محمد بن سعید الجابر، حوثی‌ها حاضر به دادن هیچ امتیازی نبودند و او دست خالی آنجا را ترک کرد.»

محورهای مذاکرات صنعا- ریاض

یمنی‌ها در مذاکرات با سعودی‌ها پنج خواسته اصلی مطرح کردند: پرداخت حقوق کارمندان یمنی، خروج تمام خارجی‌ها از یمن، تبادل کل اسرای زندانی و بیماران و بازگشایی راه کمک‌های انسان دوستانه به صنعا، رفع کامل محاصره همه‌جانبه یمن و نهایتاً جبران خسارت‌های جنگ. با گذشت یک سال از توافق ایران و عربستان سعودی، یمنی‌ها عنوان می‌کنند غیر از تبادل اسرا (که آن هم کامل نشده) پیشرفتی در مذاکرات صنعا- ریاض حاصل نشده است.

عربستان سعودی با پرداخت حقوق کارمندان یمنی موافقت کرده، اما شرطی را مطرح کرده که دولت صنعا نپذیرفته است. در این زمینه، مهدی المشاط، رئیس شورای عالی سیاسی یمن عنوان کرد: سعودی‌ها خواستار این هستند پرداخت حقوق کارمندان یمنی را در مقابل انتقال درآمدهای نفت و گاز یمن به بانک ملی عربستان انجام دهند که این به منزله غارت درآمدهای نفتی یمن و صدقه دادن به یمنی‌ها با پول خود مردم یمن است.

در بحث رفع محاصره اتفاقی نیفتاده، اما مطابق آخرین اظهارنظرها پیشرفت‌هایی به دست آمده است. محمد عبدالسلام، رئیس هیئت مذاکره کننده صنعا فوریه ۲۰۲۴ گفت: «هیئت صنعا و رهبران عربستانی دیداری را برگزار کرده و مهم‌ترین موانعی را که نقشه راه بحران یمن با آن مواجه است، پشت سر گذاشتند. هیئت صنعا بر لزوم حل پرونده انسانی تأکید کرد. این پرونده شامل بازگشایی گذرگاه‌ها، بنادر و جاده‌ها است و این مسئله بر سایر پرونده‌ها از جمله مذاکرات سیاسی تأثیر می‌گذارد.»

در بحث جبران خسارات، سعودی تضمینی به یمنی‌ها نداده است. سعودی‌ها یک ابتکار عملی دادند و پیشنهاد صندوق دادند. هدف این بود که به‌صورت اعانه کمک کنند. یمنی‌ها گفتند ما اعانه را قبول نمی‌کنیم و اساساً پیشنهاد صندوق را یمنی‌ها نپذیرفتند و گفتند سعودی‌ها ۸ سال جنگ به ما تحمیل کردند، کل زیرساخت ما را از بین بردند و بایستی تمام خساراتی که وارد کردند، اعاده کنند.

دستاوردهای مذاکرات برای یمنی‌ها

اگرچه هنوز مطالبات یمن در مذاکرات با عربستان سعودی محقق نشده، اما این مذاکرات دستاوردهای مهمی نیز برای دولت صنعا داشته است. از مهم‌ترین دستاوردهای سیاسی به رسمیت شناخته شدن انصارالله توسط عربستان و حتی بازیگران جهانی بود.

دیگر دستاورد مهم این بود که انصارالله به عنوان بازیگری مستقل و عقلانی بر صحنه سیاسی یمن حاضر شد. انصارالله درک کرده است که اگر عربستان سعودی از روش نظامی رضایت داشت و روش نظامی برای این کشور موفقیت‌آمیز بود، تا امروز پیش برده و کار را تمام کرده بود و دیگر نیازی نبود که گفت‌وگوی یمنی یمنی راه بیندازند.

دستاورد مهم دیگر برای انصارالله نیز این بود که سایه جنگ از سر یمن برداشته شد. اکنون انصارالله بازیگری «مطالبه‌گر» از عربستان سعودی است. یکی دیگر از دستاوردهای مهم این بود که آتش‌بس زمینه‌ای برای صنعا جهت سامان دادن به وضعیت نظامی خود فراهم کرد؛ این مسئله در رژه نظامی نیروهای مسلح یمن در ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۳ کاملاً مشهود بود.

نتیجه

می‌توان گفت انصارالله یمن طی ۸ سال جنگ با عربستان سعودی به عنوان یک بازیگر تأثیرگذار و دارای پشتوانه مردمی مطرح شد. طی یک سال گذشته و در جریان مذاکرات متعدد میان صنعا و ریاض، انصارالله وزن سیاسی خود را نیز نشان داد و به عنوان مهم‌ترین بازیگر صحنه سیاسی یمن مطرح شد. اگرچه هنوز مطالبات انصارالله در مذاکرات با عربستان تأمین نشده، اما متوقف شدن جنگ سبب شد انصارالله فرصت بازپیدایی خود در محیط یمن را پیدا کند.